เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง (8)

6.  ลักษณะการสอนตามทฤษฎีเชิงสังคมและวัฒนธรรมของไวก็อตสกี

                จากแนวคิดการพัฒนาความสามารถในการเรียนรู้ดังกล่าว อาจสรุปทัศนะของ
ไวก็อตสกีที่มีต่อการศึกษาได้ว่า การศึกษามีหน้าที่เพิ่มพูนพัฒนาการของมนุษย์ เด็กจะสามารถพัฒนาความรู้ความสามารถของตนขึ้นได้จากประสบการณ์ ที่ประกอบด้วยปฏิสัมพันธ์ทางสังคม เช่น การร่วมงาน (collaboration) และการปฏิสัมพันธ์ (interaction) กับครู ผู้ปกครอง และเด็กคนอื่นๆ (ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, หน้า 33; Berk, & Winsler, 1995, p.33)

                ด้านการร่วมงาน (collaboration) ทินซ์แมน และคนอื่นๆ (Tinzman, et al., 1990, pp.1-2) ได้กล่าวถึงการร่วมงานหรือห้องเรียนแบบร่วมงาน (collaborative classroom) ว่าหมายถึง
การจัดการเรียนการสอนที่เลียนแบบการทำงานในสังคม ที่จะมีกลุ่มขนาดต่างๆ ทั้งกลุ่มใหญ่และกลุ่มเล็ก โดยมีลักษณะสำคัญ 4 ประการ (North Central Regional Education Laboratory, 2006, para.2) คือ

                1. การแลกเปลี่ยนความรู้ระหว่างครูกับนักเรียน และนักเรียนกับนักเรียน (shared knowledge among teacher and students)

                2. การสับเปลี่ยนกันเป็นผู้เชี่ยวชาญระหว่างครูกับนักเรียน และนักเรียนกับนักเรียน (shared authority among teacher and students)

                3. ครูเป็นผู้ประสานสัมพันธ์ (teacher as mediators)

                4. การจัดให้นักเรียนในกลุ่มมีความรู้ความคิดเห็นแตกต่างกัน (heterogeneous grouping of students)

                ด้านการปฏิสัมพันธ์ (interaction) แนวทางที่เด่นที่สุด คือ สแกฟโฟลดิง (scaffolding)
ซึ่งเป็นบทบาทเชิงปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้สอนกับผู้เรียน ในลักษณะการช่วยเหลือตามสภาพปัญหาที่เป็นอยู่ในขณะนั้น ด้วยวิธีการต่างๆ เพื่อให้ผู้เรียนสามารถแก้ปัญหานั้นด้วยตนเองได้ โดยมี 6 วิธี คือ (ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, หน้า 34; Wood, Bruner, & Ross, 1976, p.98)

                1. การคัดเลือก (recruitment) คือ การทำให้ผู้เรียน สนใจและตั้งเป้าหมายในการเรียน ด้วยการเลือกเรื่องที่เหมาะสม และน่าสนใจมานำเสนอ

                2. การลดทางเลือก (reduction in degrees of freedom) คือ การลดกิจกรรมที่ไม่จำเป็นและลดขนาดของงานลง

                3. การรักษาเส้นทาง (direction maintenance) คือ การรักษาความสนใจที่มีต่อเป้าหมายด้วยการจัดงานที่จะทำให้ดูสนุกสนานน่าสนใจ การเอ่ยถึงคุณค่าของงานที่กำลังทำ และความน่าสนใจของงานที่จะทำต่อไป

                4. การชี้จุดสำคัญ (marking critical features) คือ การชี้ให้เห็นคุณสมบัติสำคัญที่แสดงว่างานนั้นสำเร็จหรือไปถูกทางแล้ว รวมถึงการให้ข้อมูลเกี่ยวกับ ข้อบกพร่อง หรือคลาดเคลื่อน ในงานที่กำลังทำอยู่ด้วย

                5. การป้องกันปัญหา (frustration control) คือ การจัดเตรียมงานให้มีความปลอดภัย และสะดวกเพียงพอ สำหรับการทำกิจกรรมของผู้เรียน โดยไม่ให้ผู้เรียนต้องพึ่งพาผู้สอนมากเกินไปในระหว่างการทำกิจกรรม

                6. การสาธิต (demonstration) คือ การแสดงตัวอย่าง เพื่อเป็นแนวทางใน
การแก้ปัญหาที่ผู้เรียนกำลังเผชิญอยู่ในขณะนั้น

                วูด (Wood, 1988, p.79) ได้จำแนก ระดับของสแกฟโฟลดิง จากน้อยไปมากไว้
5 ระดับ (ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, หน้า 34-35) คือ

                1. การได้ให้คำแนะนำอย่างกว้างๆ

                2. การบอกแนวทางในจุดที่เป็นปัญหา

                3. การให้แนวทางเลือกวัสดุอุปกรณ์ที่ต้องใช้

                4. การจัดวัสดุอุปกรณ์ที่ต้องใช้

                5. การสาธิตให้ดู

             บุษบง ตันติวงศ์ (Tantiwong, 1994, pp.3-11) ได้ศึกษาการใช้คำพูดของครู
ในลักษณะของ สแกฟโฟลดิง พบว่า คำพูดที่ประสบความสำเร็จในการทำให้ผู้เรียนสามารถแก้ปัญหาด้วยตนเองได้มี 4 ลักษณะ (ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, หน้า 35) คือ

                1. การให้ข้อมูลป้อนกลับที่มีความหมายกับผู้เรียน หรือตรงตามปัญหาที่เกิดขึ้นกับผู้เรียนขณะนั้น

                2. การวิเคราะห์งาน เพื่อทำให้ผู้เรียนเข้าใจงานอย่างชัดเจนและทำให้งานดูง่ายขึ้น

                3. การทบทวนคำพูดหรือทบทวนความมุ่งหมายของสิ่งที่กำลังกระทำอยู่

             4. การยืดหยุ่นให้ผู้เรียนสามารถเปลี่ยนแปลงลักษณะของการมีส่วนร่วมได้
ตามความสนใจของเขา

                สแกฟโฟลดิง จะได้ผลดีควรประกอบด้วยคุณลักษณะ 4 ประการ (ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, หน้า 35; Berk, & Winsler, 1995, pp.26-29) คือ

                1. การแก้ปัญหาร่วมกัน (joint problem solving) คือ การสร้างความกระตือรือร้นต่อสิ่งที่น่าสนใจและมีความหมายทางวัฒนธรรมในการทำงานร่วมกัน เพื่อแก้ปัญหาหรือไปสู่จุดหมายร่วมระหว่างเด็กกับเด็กหรือเด็กกับผู้ใหญ่

                2. การสร้างความเข้าใจร่วมกัน (intersubjectivity) คือ กระบวนการที่เริ่มต้นจากผู้ที่มีความเข้าใจต่างกัน มาแลกเปลี่ยนความเข้าใจกันด้วยวิธีการสื่อสารแบบต่างๆ เพื่อนำไปสู่การมีความเข้าใจร่วมกันและการทำงานร่วมกันอย่างแท้จริงที่สุด การสร้างความเข้าใจร่วมกันจะสร้างความเข้าใจพื้นฐานสำหรับผู้ร่วมงานแต่ละคนในการติดต่อสื่อสารและสร้างทัศนะที่เหมาะสมต่อกัน ผู้ใหญ่ที่พยายามสร้างความเข้าใจร่วมกันในขณะถ่ายทอดความรู้ความเข้าใจของตนให้แก่เด็ก

                3. การเอาใจใส่และผู้เรียน (keep the children in ZPD) คือ การช่วยให้ผู้เรียนได้พัฒนาตนด้วยการทำงานไปได้อย่างต่อเนื่อง โดยทำได้ 2 ทาง (ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, หน้า 35-36) คือ

                    3.1  การจัดสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมกับความต้องการของเด็ก เช่น ถ้างานนั้นยากเกินไปก็ช่วยทำให้ง่ายลงหรือถ้าเด็กเริ่มเบื่อก็นำเสนองานที่ท้ายทายให้

                    3.2  การสอดแทรกในจังหวะที่เหมาะสม คือ การให้ความช่วยเหลือและการสอน
เมื่อเด็กต้องการและคอยสังเกตอยู่ห่างๆ เมื่อเด็กทำงานได้แล้ว

                4. การส่งเสริมการกำกับตนเอง (promote self-regulation) คือ การสนับสนุนให้เด็กกำกับกิจกรรมที่ทำร่วมกันให้มากที่สุดเท่าที่จะมากได้ โดยกระตุ้นให้เด็กพยายามแก้ปัญหาจนสำเร็จได้ด้วยตนเอง มากกว่าการให้คำตอบสำเร็จรูปและการออกคำสั่งให้เด็กทำตามเพื่อให้เด็กสามารถทำงานโดยอิสระได้ในที่สุด

                นักการศึกษาให้แนวคิดเกี่ยวกับสแกฟโฟลดิงไว้หลายลักษณะ ดังนี้

                1. ด้านกิจกรรม เวบเตอร์ เบเวอริดจ์และรีด (Webster, Beveridge, & Reed, 1996, pp.71-78) ได้กล่าวถึงกระบวนการของสแกฟโฟลดิง ว่าประกอบด้วยกิจกรรม 5 ขั้นตอน
(ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, 36) คือ

                    1. การเชิญชวนให้เข้าร่วมและจัดระบบการทำงาน

                    2. การทบทวนความเข้าใจในแนวทางการทำงาน

                    3. การพิจารณางานอย่างรอบคอบ

                    4. การสื่อความเข้าใจผ่านการเขียนหรือพิมพ์งาน

                    5. การสรุปงาน

                   การฝึกหัดกิจกรรมมี 6 หลักใหญ่ๆ ด้วยกัน (Reich College of Education, 2006, para.2) ดังนี้

                   1. ให้คำสั่ง

                   2. สร้างความสัมพันธ์

                   3. พัฒนาความสัมพันธ์ที่มีความหมายกับผู้ปกครอง

                   4. การสร้างความสัมพันธ์ที่มีความหมายกับผู้ปกครอง

                   5. การเพิ่มเติมการเจริญเติบโตและการพัฒนาแบบมืออาชีพ

                   6. การเปลี่ยนแปลงโรงเรียน

                2. ด้านการร่วมงาน จากลักษณะของการร่วมงานและสแกโฟลดิง ดังกล่าวการจัดการเรียนการสอนตามแนวคิดพัฒนาความสามารถในการเรียนรู้ของไวก๊อตสกี้ จึงมีลักษณะ 6 ประการ
(ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, หน้า 36; Wells, 1999, unpaged) คือ

                   1. ห้องเรียนเป็นชุมชนแห่งการทำงานและเรียนรู้ร่วมกัน

                   2. กิจกรรมการเรียนรู้มีเป้าหมายเพื่อพัฒนาผู้เรียนในทุกๆ ด้าน

                   3. ผู้เรียนตระหนักในความเป็นมาและความสำคัญของกิจกรรมการเรียนรู้

                   4. หลักสูตรเป็นแนวทางพื้นฐานไม่ใช่เป้าหมายสูงสุด

                   5. การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ควรสนับสนุนให้ผู้เรียนได้ริเริ่มสร้างสรรค์

                   6. ผลการเรียนรู้ควรเป็นสิ่งที่มีประโยชน์ในปัจจุบันและอนาคต

                นอกจากนี้ยังมีผู้ให้นำแนวคิดการพัฒนาความสามารถในการเรียนรู้ ไปพัฒนาเป็นแนวทางการศึกษาในด้านต่างๆ ซึ่งแบ่งได้เป็น 4 ด้าน (ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, หน้า 38) คือ

                1. ด้านการจัดหลักสูตร เช่น การสอนภาษาอังกฤษแบบธรรมชาติ (whole-language) และ หลักสูตรตามเหตุการณ์ (emergent curriculum)

                2. ด้านการสอน เช่น การสอนแบบเพื่อนช่วยเพื่อน (peer tutoring), การสอนแบบแลกเปลี่ยนบทบาท (reciprocal teaching), การสอนทั้งระดับชั้น (whole-class instruction) และโปรแกรมทำงานและบทสนทนาเกี่ยวกับคณิตศาสตร์ (doing and talking about mathematics)

                3. ด้านการประเมินผล เช่น การประเมินเชิงรุก (dynamic assessment)

                4. ด้านการจัดสภาพโรงเรียน เช่น โปรแกรม คาเมฮาเมฮา (the Kamehameha elementary education program) และ เรกจิโอ เอมิเลีย (reggio emilia) (Berk & Winsler, 1995)

             การเรียนการสอนตามทฤษฎีของไวก๊อตสกี้มีลักษณะสำคัญ 2 ประการ
(ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, หน้า 37) คือ

                1. การเรียนแบบร่วมงาน (collaborative learning) ซึ่งหมายถึง การจัดกิจกรรมที่มีลักษณะการเรียนรู้จากการทำงาน และการเรียนการสอนเป็นกลุ่ม โดยอาจให้การเรียนแบบร่วมมือ (cooperative learning) ที่จะทำให้ผู้เรียนช่วยเหลือซึ่งกันและกันจนสามารถพัฒนากลวิธีใน
การแก้ปัญหาด้วยตนเองได้ในที่สุด

                2. สแกฟโฟลดิง (scaffolding) ซึ่งหมายถึง การช่วยเหลือ แนะนำที่ตรงกับปัญหาที่กำลังเกิดขึ้น ซึ่งจะกระตุ้นให้ผู้เรียนได้ใช้การพูดกับตนเอง (private speech) หรือ การคิดเป็นถ้อยคำเกี่ยวกับปัญหาที่เป็นอยู่ เป็นแนวทางในการค้นพบแนวการทำงานและแก้ปัญหาด้วยตนเองได้ในที่สุด

                จากที่กล่าวมาทั้งหมด สามารถสรุปขั้นตอนการสอนได้ 8 ขั้นตอน ดังนี้

                    1. การเชิญชวนให้เข้าร่วมและจัดระบบการทำงาน ทบทวนความเข้าใจในแนวทาง
การดำเนินงานและพิจารณาอย่างรอบคอบ

                    2. การให้ข้อมูลป้อนกลับที่มีความหมายกับผู้เรียนหรือตรงตามปัญหาที่เกิดขึ้นกับผู้เรียนขณะนั้น

                    3. การสร้างความเข้าใจร่วมกันและวิเคราะห์งานหรือทำให้ผู้เรียนเข้าใจงานอย่างชัดเจนและทำให้งานดูง่ายขึ้น

                    4. การยืดหยุ่นให้ผู้เรียนสามารถเปลี่ยนแปลงลักษณะของการมีส่วนร่วมได้ตาม
ความสนใจของเขา

                    5. ส่งเสริมการกำกับตนเองของผู้เรียน ให้สามารถควบคุมการทำงานของตนเองได้อย่างเป็นระบบ

                6. การสื่อความเข้าใจผ่านการเขียนหรือพิมพ์งาน

                    7. สรุปงาน สรุปบทเรียนที่เรียนมา และสรุปคำสั่งทุกครั้งที่มีการมอบหมายภาระงานให้ทำ

                          8. ประเมินเชิงรุก (dynamic assessment) ประเมินโดยใช้การประเมินที่มีความยืดหยุ่นไปตามบทเรียน สภาพตามความเป็นจริงที่เกิดขึ้น

                จะเห็นได้ว่า ทฤษฎีของไวก๊อตสกี้อธิบายจิตสำนึกของมนุษย์ว่าเป็นองค์ประกอบของความคิดขั้นสูง อันเป็นผลของกระบวนการเสริมสร้างคุณลักษณะของตนเอง จากประสบการณ์ที่ได้รับโดยผ่านกระบวนการสร้างสื่อกลางที่สะท้อนประสบการณ์เข้าสู่ความคิดในรูปของภาษา
ตามพื้นฐานทางชีวภาพและทางความคิดที่แต่ละคนมีอยู่ในขณะนั้นๆ แนวคิดการพัฒนาความสามารถในการเรียนรู้ อธิบายปฏิสัมพันธ์ระหว่างพัฒนาการทางสติปัญญากับการเรียนรู้ว่า พัฒนาการทางสติปัญญาเป็นพื้นฐานของการเรียนรู้ และการเรียนรู้จะเพิ่มพูนพัฒนาการทางสติปัญญา แต่การเพิ่มพูนดังกล่าวจะเป็นไปได้ในขอบเขตหนึ่ง ซึ่งขึ้นอยู่กับความสามารถใน
การเรียนรู้ของผู้เรียน และปฏิสัมพันธ์ทางสังคม ระหว่างผู้เรียนและผู้ร่วมงานในช่วงประสบการณ์นั้น (ชินะพัฒน์ ชื่นแดชุ่ม, 2542, หน้า 38) จึงน่าจะเป็นไปได้ที่จะนำกระบวนการเรียนการสอนตามแนวคิดนี้มาใช้เพื่อพัฒนาทักษะทางภาษาอังกฤษของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาตอนต้น โดยจะศึกษางานวิจัยที่เกี่ยวข้องเพื่อช่วยให้ได้แนวทางที่จะนำกระบวนการเรียนการสอนนี้มาพัฒนาเป็นงานวิจัยต่อไป

                ในการสอนแบบเดิมๆ การแลกเปลี่ยนกันทางการเรียนรู้ เชื่อว่าส่งผ่านจากผู้สอนสู่ผู้เรียน (Rogoff, 1994, unpaged; Lave, & Wenger, 1991, unpaged) เลฟและเวนเจอร์ (Lave, & Wenger, 1991, unpaged) เห็นว่าการเรียนและพัฒนาการเป็นการแลกเปลี่ยนของผู้สนใจในกิจกรรม จากสิ่งเหล่านี้ทำให้เห็นกระบวนการ การเป็นคนใหม่ผ่านกิจกรรมที่มีคุณค่าทางสังคม ศูนย์รวมของความคิดนี้ไม่เพียงแต่การเรียนรู้เกิดเท่านั้น แต่ชนิดของสิ่งที่เรียนรู้แบบใดได้รับการส่งเสริมโดยความสนใจในกิจกรรม